Prowadzę wiele tzw. procesów frankowych, dotyczących umów kredytu powiązanych z kursem waluty obcej (najczęściej franka szwajcarskiego – CHF).

W większości przypadków – po konsultacji z Klientem – w pozwie żądam łącznie: ustalenia (stwierdzenia) nieważności umowy kredytu oraz zwrotu wszystkich kwot zapłaconych przez Klientów (kredytobiorców) na rzecz banku (raty, ubezpieczenie niskiego wkładu niskiego itd.).

W trakcie ostatniej rozprawy „starłem się” z pełnomocnikiem banku (pozwanego), który starał się wykazać, że kredytobiorcy (powodowie) nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu.

W mojej ocenie – interes prawny kredytobiorców oczywiście istnieje.

Zgodnie z przepisem art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny należy rozumieć jako potrzeba ochrony sfery prawnej powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10).

Jednocześnie wskazuje się, że powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia, jeżeli powództwo takie jest jedynym możliwym środkiem jego ochrony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 181/11). A contrario, powództwo o ustalenie jest niedopuszczalne, gdy istnieje możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie. W takich sytuacjach brak jest bowiem interesu prawnego, gdyż ustalenie jest tylko przesłanką do uwzględnienia roszczenia o świadczenie.

Interes prawny w ustaleniu stosunku prawnego będzie istniał wyjątkowo obok możliwości dochodzenia świadczenia wówczas, gdy ze spornego stosunku wynikają jeszcze dalsze skutki, których dochodzenie powództwem o świadczenie nie jest możliwe lub na razie nie jest aktualne (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1959 r., 4 CR 537/58; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1970 r., II CR 190/70; orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1953 r., I C 581/53; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2006 r., I PK 250/05).

W najnowszym orzecznictwie akcentuje się, że zastosowanie art. 189 k.p.c. pomimo istnienia dalej idącego roszczenia jest możliwe, jeżeli wyrok wydany w sprawie o to dalej idące roszczenie nie usunie niepewności w zakresie wszelkich skutków prawnych, jakie wynikają lub mogą wyniknąć w przyszłości ze stosunku prawnego, którego istnienie zostało zakwestionowane (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2020 r., I CSK 491/19). W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w sposób pełny zaspokoić jego interes prawny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2015 r., V CSK 640/14).

Zgadzam się z poglądem wyrażonym przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 8 marca 2018 r., I ACa 915/17, który trafnie stwierdził, iż powodowie mają prawo do uzyskania odpowiedzi na pytanie czy zawarta umowa kredytu ich wiąże, jeśli tak, to w jakim zakresie i na jakich warunkach powinni ją wykonywać. Najlepszą drogą prawną uzyskania odpowiedzi na te pytania, rozwiania istniejących wątpliwości, jest właśnie powództwo o ustalenie.

W tzw. sprawach frankowych ma to istotne znaczenie. Należy bowiem podkreślić, że – co do zasady - pomiędzy stronami postępowania istnieje spór o istnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, która nie została jeszcze wykonana w całości, a na skutek ewentualnego jej wypowiedzenia przez pozwanego całe zobowiązane zostanie postawione w stan wymagalności.

Co podkreślam, uwzględnienie roszczenia powodów o zwrot części dokonanych przez nich do tej pory świadczeń na rzecz pozwanego na podstawie kwestionowanej umowy kredytu nie ureguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Powodowie (kredytobiorcy) nie uzyskaliby pełnej ochrony swego interesu prawnego, gdyż sam wyrok zasądzający nie usunąłby definitywnie stanu niepewności prawnej co do tego, czy pozwanemu są należne świadczenia, które nie zostały objęte pozwem i nie mogłyby zostać nim objęte (bo termin ich spełnienia przypadnie po dniu wyrokowania).

Stąd też dopiero wyrok ustalający nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z zawartej umowy kredytu będzie podstawą nie tylko do wzajemnych rozliczeń, lecz przede wszystkim usunie po stronie powodów stan niepewności co do ich zobowiązania wobec pozwanego. Stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, ale także rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania w przyszłości wynikających z umowy świadczeń, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu.

Ponadto, uznanie braku interesu powodów skutkowałoby w istocie tym, że dopiero po spłaceniu kolejnych rat kredytu musieliby oni występować z kolejnymi żądaniami zwrotu nadpłaty (nowymi pozwami).

Co istotne, wyrok ustalający nieważność umowy kredytu daje powodom pełniejszą ochronę prawną, gdyż w odróżnieniu od wyroku zasądzającego stanowi podstawę wykreślenia hipotek ustanowionych jako zabezpieczenie spłaty kredytu. Zatem dopiero ustalenie nieważności umowy kredytu spowoduje możliwość wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej, nie narażając kredytobiorców na konieczność prowadzenia innych postępowań (np. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym itd.).

W mojej ocenie, istnienie interesu prawnego powodów w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności spornej umowy kredytu (ewentualnie bezskuteczności wobec powodów jej postanowień), nie budzi już wątpliwości: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 lutego 2022 r., I ACa 808/21; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 lutego 2022 r., V ACa 340/21.

Kancelaria prowadzi tzw. sprawy frankowe. Zapraszam do przesłania umowy kredytu w celu bezpłatnego dokonania jej analizy.